H ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΠΙΣΩ ΑΠΟ ΤΟ ΠΕΝΤΟΖΑΛΙ

Η πραγματική ιστορία πίσω από το πεντοζάλι και οι κρυφοί συμβολισμοί.

Το πεντοζάλι είναι ο χορός της επανάστασης και της εξέγερσης,άμεσα συνδεδεμένος με την ιστορία της Κρήτης και με τους αγώνες της, να αποτινάξει τον τούρκικο ζυγό. Τίποτα σε αυτόν τον χορό δεν είναι τυχαίο. Ούτε ο αριθμός των βημάτων (τα ζάλα, που λένε οι Κρήτες), ούτε τα μέτρα, ούτε καν τα γυρίσματα που κάνει ο λυράρης και ο λαουτιέρης. Όλα τα παραπάνω έχουν να κάνουν με συμβολισμούς.

Το 1768 η Μεγάλη Αικατερίνη της Ρωσίας κήρυξε τον πόλεμο στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Με προφανή στόχο να διασπάσει τις δυνάμεις των Τούρκων, έστειλε τους αδελφούς Ορλώφ επικεφαλής ρωσικής δύναμης για να χτυπήσαν τους Οθωμανούς στη Πελοπόννησο.

Πρωταγωνιστές σε εκείνον τον ξεσηκωμό ήταν οι Μανιάτες, αλλά και αρκετοί Σφακιανοί οι οποίοι έφυγαν από την Κρήτη προκειμένου να πολεμήσουν. Η φωτιά του πολέμου δεν άργησε να φτάσει και στα Σφακιά. Εκεί, δεσπόζουσα μορφή ήταν ο Ιωάννης Βλάχος. Ένας σπουδαίος άνθρωπος, μορφωμένος, που είχε τον σεβασμό των Κρητών οι οποίοι τον φώναζαν «Δάσκαλο». Σύντομα ο, γεννημένος το 1722 άνδρας πήρε το προσωνύμιο Δασκαλογιάννης και έμελλε να είναι αυτός που θα ξεσηκώσει τους Σφακιανούς κατά του Οθωμανικού ζυγού. Ο Δασκαλογιάννης με τη βοήθεια, του Γιωργακομάρκου, δημιούργησαν τον χειρότερο εφιάλτη των Τούρκων. 

Τον Απρίλιο του 1770 ξεσπά η Κρητική επανάσταση με μπροστάρη τον «Δάσκαλο τον Γιάννη». Στην αρχή οι νίκες είναι πολλές και οι Οθωμανοί πληρώνουν ακριβό τίμημα. Ο πασάς των Χανίων, ωστόσο, συγκέντρωσε δύναμη 15.000 αντρών και σταδιακά λύγισε την αντίσταση των Κρητικών. 

Κατά τη διάρκεια της προετοιμασίας της επανάστασης, ο Δασκαλογιάννης συγκέντρωσε όπλα και εφόδια, ενώ οχύρωσε σημαντικές από θέμα στρατηγικής περιοχές και σημεία του ορεινού όγκου των Χανιών. Την ίδια στιγμή, έπρεπε να στείλει το μήνυμα της επικείμενης επανάστασης στα πέρατα της Κρήτης. Αυτό σίγουρα δεν ήταν εύκολο. Μια από τις πολλές ιδέες που είχε ο Δασκαλογιάννης προκειμένου να «σπάσει» αυτό το «τείχος» απομόνωσης που είχαν φτιάξει οι Οθωμανοί ήταν να χρησιμοποιήσει, τον χορό και το τραγούδι.

Έστειλε, μήνυμα σε έναν από τους πιο γνωστούς βιολιτζήδες που υπήρχαν τότε στο νησί , τον Στέφανο Τριανταφυλλάκη ή Κιώρο από το Γαλουβά Λουσακίων Κισσάμου, ο οποίος ήταν ικανός να μεταφέρει και να διαχύσει το μήνυμα της επερχόμενης επανάστασης μέσα από τη μουσική του, γραφοντάς του: "Φίλε Κιόρο, σε περιμένω στην Ανώπολη για να μας παίξεις το 5ο ζάλο.." Η «γέννηση» του ήταν προϊόν της ανάγκης και ήταν γεμάτη μυστικά και κρυφά μηνύματα… Στην επιστολή, ο ήρωας της Κρητικής Επανάστασης ζητούσε από τον δημιουργό, το τραγούδι να διακρίνεται από το πέμπτο του ζάλο (βήμα, δηλαδή) και να αναφέρεται στους δώδεκα «κουμπάρους». Κεκαλυμμένα ο Δασκαλογιάννης αποκαλύπτει την προετοιμασία της επανάστασης. Το πέμπτο ζάλο είναι η πέμπτη στη σειρά προσπάθεια των Κρητών να αποτινάξουν τον Τούρκικο ζυγό. Οι «δώδεκα κουμπάροι», είναι οι δώδεκα οπλαρχηγοί που θα ηγούντο της επανάστασης.

Έτσι, ο Κιόρος παίρνει έναν αρχέγονο ρυθμό, τον πυρρίχιο, τον φέρνει στα μέτρα της δικής του εποχής και δημιουργεί το πεντοζάλι. Η ερμηνεία πως το ονόμασε έτσι επειδή έχει πέντε ζάλα είναι απλά το προκάλυμμα. Πέρα από τους συμβολισμούς που έβαλε ο ίδιος ο Δασκαλογιάννης, ο Κιόρος βάζει τα δέκα βήματα σε ανάμνηση της ημέρας κατά την οποία οι Σφακιανοί έλαβαν την απόφαση της Επανάστασης. Της 10ης Οκτωβρίου του 1769. Επιπλέον, φτιάχνει έτσι τη μουσική ώστε να απαρτίζεται από δώδεκα μουσικούς σκοπούς, προς τιμήν των δώδεκα ηγετών του ξεσηκωμού. 

Στον χορό αυτό θρυλείται ότι τα 11 πρωτοπαλίκαρα και ο ίδιος ο Δασκαλογιάννης ( 12 στον αριθμό), χόρεψαν για πρώτη φορά το πεντοζάλι, πιασμένοι από τους ώμους, για να συμβολίζουν με αυτό την αλληλοστήριξη, την αλληλοεκτίμηση και την αμοιβαία εμπιστοσύνη, ενώ αμέσως μετά ρίχτηκαν στη μάχη εναντίον των Τούρκων.

Μάλιστα για κάθε ένα παλληκάρι που έφευγε από το τέλος του χορού και έπιανε μπροστά, υπήρχε και διαφορετικό μουσικό γύρισμα, ενώ οι υπόλοιποι 11 που ακολουθούσαν, αναφωνούσαν το όνομά του πρώτου. Οι «πατιές» τα πολλαπλά ομαδικά χτυπήματα στο έδαφος λέγεται ότι συμβολίζουν τις ομοβροντίες των όπλων των Κρητικών στις μάχες με τους Τούρκους. Αποτελεί ανδρικό χορό με τη γυναίκα να μην έχει θέση σε αυτόν. Οι πρωτεργάτες της εξέγερσης ήταν οι εξής: Πρωτόπαπας, Γεώργιος Δασκαλάκης, Αντρουλής Μοράκης ή Κουτρουμπάς, Μανούσακας, Ανδρουλιός Βολουδάκης ή Βάρδακας, Στρατής Βουρδουμπάς ή Μπούρμπαχης, Μανούσος Κούτσουμπας, Γεώργιος Σκορδύλης, Γεώργιος Πάτερος, Μανούσος Μπονάτος και Χούρδος.

Τα 12 μουσικά γυρίσματα στο πεντοζάλι, τηρούνται ευλαβικά και σήμερα, ως φόρος τιμής στα 12 παλληκάρια του Δασκαλογιάννη.

" Όποιος δεν ξέρει και του πουν, για μιας τον πιάνει ζάλη
πως στα Σφακιά τον πόλεμο, τον κάνουν πεντοζάλι".

Πηγή: Τσουχλαράκης, Ι. (2000), ΟΙ ΧΟΡΟΙ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ, μύθος ιστορία παράδοση

ΠΕΝΤΟΖΑΛΙ

 

  Επιμέλεια άρθρου
  Παπανικολάου Στυλιανός