∆ΡΩΜΕΝΑ ΤΗΣ ΑΠΟΚΡΙΑΣ ΣΤΗ ΝΑΞΟ «ΦΟΥΣΤΑΝΕΛΑ∆ΕΣ ή ΚΟΡ∆ΕΛΑΤΟΙ»

Η Νάξος των νεότερων χρόνων μπόρεσε να διατηρήσει, ασυνείδητα ίσως, παραδόσεις και στοιχεία της αρχαιότατης διονυσιακής λατρείας και αθηναϊκών εορτών, όπως τα Ανθεστήρια, μέσα από αποκριάτικες εθιμικές συνήθειες, που όχι τυχαία λαμβάνουν χώρα την ίδια ακριβώς περίοδο του χρόνου, όπως και στην αρχαιότητα. Κυρίαρχο στοιχείο των αποκριάτικων εθίμων της Νάξου είναι το άφθονο κρασί, η περίσσια ευθυμία, οι μόσκαροι, τα πειράγματα, οι χοροί και τα τραγούδια.

ΧΟΙΡΟΣΦΡΑΪΣΜΑΤΑ

Το Σάββατο της προφωνής εβδομάδος και την κρεατινή Δευτέρα, στα χωριά της Νάξου σφάζουν τους χοίρους, γίνονται δηλαδή τα λεγόμενα χοιροσφραΐσματα. Γυναίκες και άνδρες διασκεδάζουν με τα βιολιά, τις τζαμπούνες και τα ντουμπάκια, ενώ οι νέοι και οι νέες την τσικνοπέμπτη «μοσκαρώνουνται». 

Πηγαίνουν, λοιπόν, από σπίτι σε σπίτι, πίνοντας άφθονο κρασί, χορεύοντας και τραγουδώντας κοτσάκια, το μεγαλύτερο ποσοστό των οποίων είναι γεμάτο από βωμολοχίες και πειράγματα ποικίλου περιεχομένου. Οι γυναίκες φορούν ανδρικά ρούχα και οι άνδρες γυναικεία, άλλοι υποκρίνονται το γιατρό, τη μαμή, την έγκυο, τον γέρο και τη γριά, αλλά και γνωστούς αστείους χωρικούς τύπους. Άλλοι φορούν μουτσούνες θέλοντας να κρύψουν την πραγματική τους ταυτότητα, κάποιος προσποιείται το νεκρό μέσα σε ψευδο-φέρετρο, ενώ ακολουθείται η νεκρώσιμη ακολουθία με σκωπτικά όμως λόγια.

ΚΟΥΔΟΥΝΑΤΟΙ

Εκτός όμως από τους μεταμφιεσμένους, την τυρινή Κυριακή στην Απείρανθο κάνουν την εμφάνισή τους και οι κουδουνάτοι, οι οποίοι ζωσμένοι με σειρές κουδουνιών πάνω στ’ αμπαδέλλι και με σκεπασμένο το πρόσωπό τους με τουλουπάνι, τρέχουν από σπίτι σε σπίτι, σείοντας τα κουδούνια, προκαλώντας θόρυβο για να διώξουν μακριά το κακό.

 Στο χέρι τους κρατούν τη σόμπα, ένα χοντρό ξηρό βλαστό κουφοξυλιάς, που συμβολίζει τη γονιμότητα και τον διονυσιακό φαλλό που κρατούσαν οι Μαινάδες του Διονύσου. Ο κόσμος τους ακολουθεί, ενώ όλοι μαζί καταλήγουν στη πλάτσα του χωριού. Κάποια στιγμή, κι ενώ ο χορός και το γλέντι με συνοδεία από τσαμπουνοντούμπακα έχει ανάψει, οι κουδουνάτοι ανοίγουν το χώρο, σα να εκτελούν αστυνομικά καθήκοντα, προκειμένου να περάσουν οι μόσκαροι και το νεαρό ζεύγος του Γαμπρού και της Νύμφης.

Με προεξάρχον το ζεύγος, ο χορός ξεκινά και το γλέντι κορυφώνεται, όταν κάποιος από τους παριστάμενους αρπάζει τη Νύμφη. Η καταδίωξη ξεκινά από τον σύζυγο και τους κουδουνάτους, με αποτέλεσμα την επαναφορά της στον όμιλο των μοσκάρων.

Κουδουνάτοι - Απόκριες 2008 - Απείρανθος Νάξος

ΦΟΥΣΤΑΝΕΛΑ∆ΕΣ ή ΚΟΡ∆ΕΛΑΤΟΙ

Στον Κινίδαρο, στις Μέλανες, στους Τρίποδες, στο Φιλώτι, στο Δαμαριώνα και σε άλλα χωριά της Νάξου επιζεί το έθιμο των κορδελάτων οι οποίοι αποτελούν αναπόσπαστο μέρος ενός περιοδεύοντος θιάσου. Ο θίασος αυτός αποτελείται από τον αρχηγό του, τον μπαϊρακτάρη, τους λεβέντες, νέους με στολή τσολιά που στην πλάτη τους κρέμονται πολύχρωμες κορδέλες και μαντήλια (κατ’ αναλογία ίσως με το γαϊτανάκι), τους ληστές, τους μοσκάρους και τέλος τα όργανα μαζί με τη σημαία, το μπαϊράκι.

Οι κορδελάτοι ή αλλιώς φουστανελάδες, αφού ετοιμαστούν στο χωριό τους, φορώντας όλα τα απαραίτητα εξαρτήματα της αποκριάτικης ενδυμασίας [τη φουστανέλα, η οποία φτιαχνόταν από τα σεντόνια (από τη στριφωμένη γύρα) των κρεβατιών, το άσπρο πουκάμισο, τη γραβάτα με την καρφίτσα, το βρακί, τις άσπρες κάλτσες (ή τις πολύχρωμες, τις ψιφάτες), το γιλέκο με τις κορδέλες και τα μαντήλια, τα χρυσαφικά κ.λπ.], λαμβάνουν μέρος σε μια αποκριάτικη περιοδεία, η οποία περιλαμβάνει επισκέψεις στα γειτονικά χωριά. 

Ηγείται της πομπής ο μπαϊρακτάρης, ένας μεγάλης ηλικίας άνδρας, ο οποίος κρατά το λάβαρο της Αποκριάς, μια σημαία του χωριού όπου στην κορυφή έχει σταυρό, ενώ είναι περασμένο ένα νεράντζι. Ακολουθεί, έπειτα, ένας που κρατά μια καραμπίνα και ρίχνει τουφεκιές, ένας που κρατά μια σάλπιγγα, τα παραδοσιακά όργανα (αλλού βιολιά και αλλού τζαμπούνες), οι φουστανελάδες και τέλος διάφοροι χωριανοί ντυμένοι μόσκαροι. Η πομπή αυτή αποτελείται αποκλειστικά από άνδρες.

Όταν η πομπή φθάσει σε κάποιο χωριό, οι κάτοικοί του μαζεύονται στην πλάτσα ή στο καφενείο, όπου ακολουθεί το γλέντι. Οι γυναίκες του χωριού φέρνουν τα φαγητά τους και κερνούν τον όμιλο των συγχωριανών τους. Οι κορδελάτοι ξεκινούν να χορεύουν μόνοι τους καλαματιανό και συρτούς. Έπειτα, χορεύουν τις γυναίκες του χωριού (συρτό και μπάλλο, καλαματιανό), ενώ οι μόσκαροι και οι υπόλοιποι συνοδοί του θιάσου χορεύουν τη Βλάχα. Ο μπαϊρακτάρης κατά τη διάρκεια αυτού του δρώμενου, κρατώντας το λάβαρο, «χαϊδεύει» τα κεφάλια όσων χορεύουν και, όπως λένε, τους καλύπτει με το λάβαρο της Αποκριάς.

Ένα χαρακτηριστικό αυτού του εθίμου σχετίζεται με τις νύφες του χωριού που επισκέπτεται ο όμιλος των κορδελάτων και των υπολοίπων. Εάν μια κοπέλα είναι νύφη(από την προηγούμενη αποκριά μέχρι την τρέχουσα), πηγαίνει στο καφενείο κρατώντας ένα κεντημένο μαντήλι, το οποίο και παίρνει κάποιος φουστανελάς σε περίπτωση που θέλει να τη χορέψει. Το μαντήλι αυτό ράβεται αργότερα πάνω στο γιλέκο του, γι’ αυτό άλλωστε και αυτό το κομμάτι της παραδοσιακής φορεσιάς του κορδελάτου έχει στο μπροστινό του μέρος ραμμένα μαντήλια, ενώ στην πλάτη του χρωματιστές κορδέλες. Το γλέντι κρατά 2 με 3 ώρες, ενώ η πομπή φεύγοντας από το ένα χωριό πηγαίνει στο επόμενο, έχοντας τον ίδιο σκοπό: να μεταφέρει το αποκριάτικο κλίμα με τα γλέντια και τους χορούς, να διασκεδάσει δηλαδή τους κατοίκους των χωριών. Κατά την επιστροφή στο δικό τους χωριό, οι Κορδελάτοι χορεύουν ξανά στην πλατεία μέχρι να βραδιάσει τις «δικές» τώρα γυναίκες.

Σχετικά με το χορευτικό δρώμενο των Φουστανελάδων ή των Κορδελάτων στον Κινίδαρο της Νάξου, μπορείτε να διαβάσετε τη μελέτη του Σταύρου Σπηλιάκου «Χορευτικά δρώμενα της Αποκριάς στη Νάξο» 

Στο Φιλώτι, αποκορύφωμα του κεφιού αποτελεί ο γεροντίστικος χορός, ο οποίος χορεύεται χωρίς συνοδεία οργάνων, μόνο από γυναίκες και άντρες παντρεμένους και μεγάλης ηλικίας. Αυτοί τραγουδούν το λεγόμενο αισχοτράγουδο.

Τόσο στο έθιμο των κουδουνάτων, όσο και στο έθιμο των κορδελλάτων, κάποιος ντύνεται αρκούδα, φορώντας προβιές και κουδούνια στη μέση ή ένα κουδούνι στο λαιμό. Την αρκούδα την τραβά ένας βρακάς, ο αρκουδιάρης, ο οποίος την χτυπά για να τρέχει ή σε άλλη περίπτωση χτυπά ένα τύμπανο παίζοντας έναν ρυθμό για να χορέψει.

Την Καθαρά Δευτέρα οι Ναξιώτες φεύγουν συνήθως απ’ το χωριό τους και πηγαίνουν στις εξοχές μ’ όλα τα νηστίσιμα φαγητά (παλαιότερα τα έβαζαν μέσα σε ντουράδες). Εκεί πιάνουν τον χορό και το τραγούδι μέχρι το βράδυ, όπου γύριζουν πάλι πίσω στο χωριό. Εκείνη την ημέρα στο Γλινάδο και τα κάτω χωριά τα πολυήμερα γλέντια ολοκληρώνονται με τον χορό των γερόντων και των γριών στην πλατεία του χωριού. Πολλοί ντύνονται με στολές κι άλλοι μουτζουρώνονται με καπνό. Οι γυναίκες, επειδή αρχίζει η νηστεία από την επόμενη μέρα, καθαρίζουν τα τσικάλια με άμμο και στάχτη, για να ‘ναι καθαρά για τα νηστίσιμα φαγητά. Άλλοι τρώνε επίσης αυτά που έχουν περισσέψει από την προηγούμενη μέρα.

Πηγή

Μέλανες Νάξου Κορδελάτοι 2016

📧Έχετε κάποια παρατήρηση για το παρόν περιεχόμενο; Θα χαρούμε να σας ακούσουμε

▃▃▃▃▃▃▃▃▃▃▃▃▃▃▃▃▃▃▃▃▃▃▃▃▃▃▃▃▃▃▃▃▃▃▃▃▃▃▃▃      

 Επιμέλεια άρθρου

 Παπανικολάου Στυλιανός