ΚΑΡΝΑΒΑΛΙΑ ΚΛΕΙΣΟΥΡΑΣ «ΤΑ ΑΡΓΚΟΥΤΣΙΑΡΙΑ»

Το δρώμενο των αργκουτσιαριών αποτελεί ένα ευετηριακό έθιμο, που επιτελείται στην Κλεισούρα Καστοριάς την ημέρα της Πρωτοχρονιάς και ανήκει στις λαϊκές τελετουργίες του Δωδεκαημέρου με διαβατήριο χαρακτήρα. Ο αγερμικός θίασος των μεταμφιεσμένων αποτελείται αποκλειστικά από αρσενικά μέλη της τοπικής κοινωνίας και με θηριόμορφες προσωπίδες περιφέρεται χορεύοντας στους κεντρικούς δρόμους και τις πλατείες του οικισμού για να καταλήξει σε παλλαϊκό χορό στο μεσοχώρι και ακολούθως σε επισκέψεις σε καφενεία, ταβέρνες και οικίες εορταζόντων. Η παρουσία τους θεωρείται ότι φέρνει τύχη, γονιμότητα και καλοχρονιά.

Τα αργκουτσιάρια συνιστούν αδιαμφισβήτητα ένα αρχέγονο θεατρικό δρώμενο με συμβολικές σημάνεις. Στην πορεία απέκτησαν και ιστορικές σημάνσεις, που σχετίζονταν με την απελευθέρωση της περιοχής από τους Οθωμανούς σύμφωνα με τις εθνικές ιστορικές συγκυρίες. Ωστόσο, δεν γνωρίζουμε επακριβώς τις απαρχές του εθίμου, καθώς οι πληροφορίες γι’ αυτό προέρχονται πρωτίστως από προφορικές μαρτυρίες, από φωτογραφικές απεικονίσεις του (παλαιότερες και νεότερες) και από τη σύγχρονη ζωντανή του επιτέλεση.
Σύμφωνα με την τοπική μνήμη τελούνταν ήδη την περίοδο της Τουρκοκρατίας, όπως μαρτυρούν οι παλαιότερες φωτογραφικές του απεικονίσεις κατά τον 19ο αιώνα, η χαρακτηριστική μορφή του Τουρκαλβανού γκέγκα με το οθωμανικό γιαταγάνι στη μέση και τα τουρκικά σπαθιά των αργκουτσιάρηδων, που στις αρχές του 20ού αιώνα αντικαταστάθηκαν με ευρωπαϊκές ξιφολόγχες.

Η λαϊκή ερμηνεία θεωρούσε τους αργκουτσιάρηδες μια ομάδα αρματολών που συγκρούονται με τον γκέγκα, ο οποίος συμβολίζει την οθωμανική εξουσία. Τους απέδιδε δηλαδή συνωμοτικό χαρακτήρα και ανταρσιακή υπόσταση και ανήγαγε το δρώμενο στην προεπαναστατική περίοδο ή στην πιο πρόσφατη ιστορία στην εποχή του Μακεδονικού Αγώνα, καθώς τότε επήλθε μια σχετική νεωτερικότητα και οι αργκουτσιάρηδες υιοθέτησαν ως βασικό στοιχείο της ενδυμασίας τους τον μανδύα, τον ντουλαμά των Μακεδονομάχων. Μάλιστα, η ζωόμορφη μάσκα συνδέθηκε από τους κατοίκους ακόμη και με την προσπάθεια των Μακεδονομάχων να εισέρχονται κρυφά και με ασφάλεια στον οικισμό προς ανεφοδιασμό των ένοπλων σωμάτων τους με τρόφιμα και χρήματα για τον αγώνα, παρότι κάτι τέτοιο δεν τεκμηριώνεται από καμία ιστορική πηγή εκείνης της χρονικής περιόδου.

Το δρώμενο των αργκουτσιαριών τελείται ανήμερα την Πρωτοχρονιά και αποτελεί τη σπουδαιότερη εθιμική εκδήλωση του Δωδεκαημέρου, με την οποία επιχειρείται η εξασφάλιση της ευτυχίας και της μακροημέρευσης. Ο αγερμός των αργκουτσιάρηδων, αν και επιτελείται εξ αφορμής της συγκεκριμένης εορταστικής περίστασης της κοινότητας ως συνόλου, διαθέτει εντονότερη την ευετηριακή σκοπιμότητα και προσλαμβάνει περισσότερο τον χαρακτήρα μιας μαγικής πράξης, που ενισχύεται από τον ορμητικό παλμό της συνολικής κίνησης του σώματος των χορευτών και αποβλέπει στην προσδοκώμενη και επιδιωκόμενη εαρινή αναγέννηση της φύσης και κατ’ επέκταση της ζωής με την εξασφάλιση σωματικής υγείας και ρώμης.

Τα «πρόσωπα» που λαμβάνουν μέρος αναπαριστούν τέσσερις τελετουργικούς χαρακτήρες, τον τσερκέζο, τον γκέγκα ή γκέγκανο, την κοκόνα και την ομάδα των αργκουτσιάρηδων. Η τελετουργική δράση αυτής της ομάδας εξελίσσεται μέσα από ένα δρώμενο κατά το οποίο απαγάγουν τον γκέγκα και απελευθερώνουν την κοκόνα, που έχει ήδη αιχμαλωτίσει. Κατόπιν τον περιάγουν δέσμιο και δεσμώτη, εκτελώντας παράλληλα κωμικούς και χορευτικούς εξευτελισμούς. Στο πλαίσιο του εθίμου εκτελούνταν παλαιότερα και πολλά σκωπτικά τραγούδια, που διακωμωδούσαν και ανθρώπους της κοινότητας.
Ο ταϊφάς (παρέα), που αποτελείται αποκλειστικά και μόνο από άνδρες, ετοιμάζεται δύο μήνες πριν. Παλαιότερα οι ταϊφάδες ήταν τρεις ή τέσσερις ή και περισσότερες (οι γέροντες, οι μεσήλικες, οι νέοι και οι μικροί). “Va n’ adramu” (μτφρ. θα γίνουμε) είναι η φράση που ακούς να μεταδίδεται από στόμα σε στόμα όλο το προηγούμενο διάστημα.

Όσοι επιθυμούν να συμμετέχουν, φροντίζουν να είναι προετοιμασμένοι και αν δεν διαθέτουν δική τους φορεσιά, σπαθί και προσωπίδα, τα δανείζονται έγκαιρα από συγγενικά ή φιλικά τους πρόσωπα.
Το απόγευμα της παραμονής της εορτής του Αγίου Βασιλείου μεταμφιεσμένοι και μη περιμένουν στην είσοδο του χωριού τούς οργανοπαίκτες, τα νταούλια, και όλοι μαζί κατευθύνονται στην κεντρική πλατεία, όπου χορεύουν για αρκετή ώρα και στη συνέχεια αποχωρούν.
Την επομένη, ανήμερα Πρωτοχρονιάς, όλοι όσοι συμμετέχουν, αρχίζουν να ντύνονται από νωρίς το πρωί, ο καθένας στο σπίτι του. Στη διαδικασία αυτή βοηθούνται από τους ηλικιωμένους και τις γυναίκες, που φροντίζουν για το σιδέρωμα των ρούχων, το περίτεχνο δέσιμο των ζωναριών και την καλή στερέωση των επιστήθιων κοσμημάτων, της παλάσκας και των σπαθιών.

Λίγη ώρα πριν από την απόλυση της εκκλησίας οι αργκουτσιάρηδες συγκεντρώνονται στη βρύση του Αγίου Αθανασίου (βλαχ. La fantina di Ι’ Αi Thanasi), απ’ όπου με τα μικρά παιδιά να προπορεύονται και τα όργανα να ακολουθούν, κατευθύνονται στη συνοικία του Αγίου Αντωνίου με τη σκεπαστή βρύση (βλαχ. La fantina di disupra) μέσα από τα στενά και τα δρομάκια του χωριού. Εκεί περιμένουν να τελειώσει η θεία λειτουργία και στη συνέχεια κατεβαίνουν στην πλατεία του Αγίου Νικολάου (βρύση στην πλατεία βλαχ. La fantina din pazari ή din codru), χορεύοντας ανά ζεύγη πιασμένοι χέρι με χέρι ή αντικριστά διασταυρώνοντας τις ξιφολόγχες τους με εκστατικό πάθος 

Στην κεντρική πλατεία σχηματίζουν έναν μεγάλο κύκλο και αρχίζουν τον χορό μέχρι το μεσημέρι, μαζί με τον κόσμο που τους παρακολουθεί.

Αφού χορέψουν όλοι οι αργκουτσιάρηδες, με πρώτους την κοκόνα και τον γκέγκανο, βγάζουν και τη μάσκα, την προσωπίδα, την οποία δένουν στο κεφάλι τους. Ακολούθως, επισκέπτονται όλα τα καφενεία και τις ταβέρνες του χωριού, όπου χορεύουν και ανταλλάσσουν ευχές με όλους τους θαμώνες.

Κατά τη διάρκεια της τέλεσης του δρωμένου πολλοί είναι αυτοί που προσφέρουν στα αργκουτσιάρια ποτά, όπως το τσίπουρο ή συνηθέστερα το κονιάκ, για να ευχηθούν και να αντευχηθούν για καλοχρονιά. Πρόκειται για μια κίνηση που αποσκοπεί όχι στην πρόκληση της ευχάριστης διάθεσης των συμμετεχόντων και στη μέθη, αλλά πρωτίστως στην ωφέλειά τους από τις θερμαντικές ιδιότητες των ποτών και την ενεργειακή τόνωση των χορευτών, λόγω των χαμηλών θερμοκρασιών και του ψύχους που επικρατούν στην περιοχή.

Το απόγευμα οι μεταμφιεσμένοι ξεκινούν και πάλι τον χορό στους δρόμους και τις πλατείες της Κλεισούρας και ακολούθως πραγματοποιούν επισκέψεις στους εορτάζοντες, τους συγγενείς και όσους άλλους τους έχουν προσκαλέσει στα σπίτια τους, διασκεδάζοντας και χορεύοντας μαζί τους. Σε κάθε σπίτι που επισκέπτονται τα αργκουτσιάρια, προσφέρονται στους μεταμφιεσμένους και στους μουσικούς ποικίλα εδέσματα, τα οποία ετοιμάζουν οι νοικοκυρές της Κλεισούρας. Με την παρουσία τους φέρνουν μαζί τους την τύχη, τη γονιμότητα και την καλοχρονιά.

Το βράδυ συγκεντρώνονταν παλαιότερα σε κάποιο από τα καφενεία του χωριού, για να γλεντήσουν με τις οικογένειές τους, αλλά τις τελευταίες δεκαετίες συνηθίζουν να πραγματοποιούν παραδοσιακό γλέντι στην αίθουσα «Τσιούλη» του Πολιτιστικού Συλλόγου Κλεισούρας «Ο Δάρβαρης».
Στο γλέντι αυτό ακούγονται και πολλά βλάχικα, σκωπτικά κυρίως, τραγούδια που αναφέρονται σε ερωτοδουλειές, σε κοινωνικές αποτυχίες, σε απαγωγές κοριτσιών κ.ο.κ. Τέτοια τραγούδια υπάρχουν πολλά και είναι γνωστά στους Κλεισουριώτες:

• Catinio al Papapetri (μτφρ. Η Κατινιώ του Παπαπέτρη)
• Athina al Nesa (μτφρ. Η Αθηνά του Νέσσα)
• Tsi s’ da laia di campana (μτφρ. Τι χτυπά η μαύρη η καμπάνα)
• Sti cupria ali soacri (μτφρ. Στην κοπριά της πεθεράς)
• Costa al Larga di la Rungu (μτφρ. Ο Κώστας του Λάργκα από το Ρούγκο)
• Tuts’ aests’ arugutsiari (μτφρ. Όλα αυτά τα καρναβάλια)
• Melazim (μτφρ. Ο Μελαζίμ)
• Tsi sontu buni fiatili (μτφρ. Τι είναι τα καλά κορίτσια) κ.ά.

Αρκετές φορές, κυρίως παλιότερα, συμπεριλάμβαναν σε αυτά τα τραγούδια και τους ξενιτεμένους της Κλεισούρας με τα ατοπήματα που δημιουργούσαν και τους έβγαζαν τα «άπλυτα στη φόρα». Κατέληγαν τότε γι’ αυτούς με το δίστιχο: «…candu fugu nvirinats’ cu pradz’ di la ciradziadz’» (μτφρ. όταν φεύγουν λυπημένοι με τα λεφτά των κιρατζίδων).

Οι μεταμφιεσμένοι χορεύουν συνήθως:

1. Κατινιώ αλ Παπαπέτρη (κλεισουριώτικη καρναβαλίστικη πατινάδα) 
2. Πατινάδες διάφορες
3. Ούνα ταχινά (τοπικός συρτός που χορεύεται από την κοκόνα)
4. Τσάμικο βαρύ (χορεύεται από το γκέγκανο)
5. Μουρίκι (τοπικός τσάμικος χορός)
6. Μπεράτι
7. Δαμασιώτικο
8. Στα τρία (χοροί όπως Χασάπικο, Χάιδω, Παιδιά της Σαμαρίνας κ.ά.)
9. Γκάιντα
10. Ναουσαίικο (πρόκειται για τον χορό Μουσταμπέικο)

Πηγή

 Επιμέλεια άρθρου

 Παπανικολάου Στυλιανός